De kunstenaar Daan Mühlhaus (Daan Muehlhaus) - Dordrecht 1907-1981: Deel 3 - Daan Mühlhaus/Muehlhaus in Parijs, werken op papier

Daan Mühlhaus/Muehlhaus 1907-1981
gendarmes voor een reclamezuil, Parijs
waterverf/papier

Binnen het werk dat de 'Dordtse Impressionist' Daan Mühlhaus, 1907-1981, door de jaren heen in Parijs maakte vormen die op papier, en dan met name de waterverven, een op zichzelf staand, verrassend fris en vitaal deel van zijn oeuvre.

Reden genoeg deze werken apart in dit hoofdstuk te belichten.

De door Daan Mühlhaus gebruikte aquareltechniek moet men niet vergelijken met die van de meer doorwerkte, vaak laag over laag opgebouwde, waterverven van de schilders van de Haagse school. Ook niet met die van Amsterdamse Impressionisten als G.H. Breitner en Willem Witsen.
U moet veeleer denken aan een verwantschap met de werkwijze van J.B. Jongkind - één van de belangrijke voorlopers van het Frans Impressionisme. De bij beide schilders relatief vaak voorkomende voorliefde voor een langgerekte horizontale maat is al een eerste overéénkomst die ik noem, maar natuurlijk niet de belangrijkste.

Daan Mühlhaus/Muehlhaus 1907-1981
Quai Montebello ter hoogte van de Pont Montebello
met de Notre Dame, Parijs
waterverf/papier
particuliere verzameling

In de waterverven/aquarellen van beide is sprake van het samenspel van een krachtige lijntekening - meestal in conté of potlood, soms bij Mühlhaus ook Oost-Indische inkt - versterkt, aangevuld en voltooid met waterverf.
De tekening wordt niet verstopt maar speelt in samenspel met de waterverf haar eigen rol. Zij zijn gelijkwaardig binnen het werkstuk. In de beste waterverven steunen tekening en waterverf elkaar en vullen elkaar aan.
De tekening duid en geeft richting - waterverf vult aan en verbind het tot een samenhangend geheel.

Daan Mühlhaus/Muehlhaus 1907-1981
Rue Dauphine? Parijs
krijt op papier
gesigneerd Dan. Mühlhaus '58 l.o.
deze tekening hing altijd aan de muur, hij
moet er iets extra's bij gevoeld hebben

Daan Mühlhaus paste de eerder beschreven werkmethode niet altijd strikt toe. Regelmatig zijn het eerder uitgewerkte tekeningen met een wassing van waterverf - nog steeds raak en vlot - maar zulke tekeningen waren vooral bedoeld om zoveel mogelijk gegevens te noteren als studiemateriaal voor later. Het maken van een artistieke aquarel was op dat moment niet zijn directe streven. Dat neemt niet weg dat dit vaak aantrekkelijke werken zijn, want daarvoor was hij weer teveel kunstenaar.

Zijn beste waterverven kenmerken zich door een vlot en virtuoos spel met de beschikbare middelen.. Een spel met beweeglijke lijnen, rake toetsen, mooie wassingen en frisse kleuren. Een vlotheid die regelmatig zelfs Isaäc Israëls in herinnering roept. Kijk bijvoorbeeld maar naar Place de la Concorde (verderop in dit artikel).
De inspiratie is duidelijk. Het lijnenspel van de tekening - steeds weer de rake typering - het zekere nat in nat werken en het zichtbare plezier van de schilder. Je kunt ook merken dat hij papier had gevonden dat hem paste. Hierdoor kwam de kwaliteit van de waterverf optimaal tot zijn recht. Vlotheid en sturing in een proces dat hij volledig onder controle lijkt te hebben. Dit soort waterverven behoren zonder twijfel tot zijn betere werk.

Daan Mühlhaus/Muehlhaus 1907-1981
brug over de Seine met de Notre Dame, Parijs
waterverf/papier

Het papier waarop hij werkte kon van veel invloed zijn. Mühlhaus tekende hele schetsboeken vol en daarbij gebruikte hij regelmatig waterverf. Papier van goede kwaliteit was in de oorlog en in de jaren direct erna niet, of moeilijk, verkrijgbaar. Geld zal zonder meer ook een rol hebben gespeeld. Maar later, met meer middelen en keuzemogelijkheden tot zijn beschikking, werd het beter en dat is zichtbaar.

Het is onmogelijk bij elk schilderij, tekening of waterverf de juiste datering te bepalen, al had Daan Mühlhaus wel vaak de goede gewoonte werken te dateren. Maar van het signeren, laat staan dateren, van het werk in zijn schetsboeken kwam het vaak niet. Daarom is het lastig af te bakenen wat, hoe, en wanneer iets - onder welke omstandigheden - is ontstaan. Het is bijvoorbeeld ondoenlijk te achterhalen wanneer het betere papier voor hem beschikbaar kwam en wanneer hij het daadwerkelijk ging gebruiken.

Daan Mühlhaus/Muehlhaus 1907-1981
Rue Mouffetard Parijs
waterverf/papier
particuliere collectie

Een schilder pakt niet altijd hetzelfde schetsboek op zijn tochten mee en hij begint pas aan een nieuw als andere min of meer vol zijn. Maar ook dat is niet altijd een vast patroon dat houvast bied. Mühlhaus gaf bovendien gedeeltelijk gevulde schetsboekjes weg aan mevrouw Buytink. Dit eenvoudig met de bedoeling dat zij daar zelf in kon gaan werken. Dat daar achteraf bijzonder leuke tekeningen en zelfs wat waterverven van hem in voorkwamen is achteraf een geluk. Een geluk omdat Daan Mühlhaus bij zijn verhuizing uit Pictura naar zijn laatste stek, op de Nieuwe Haven, veel heeft vernietigd.
Aan de hand van deze bewaarde boekjes kan men min of meer zien dat hij ze vrij willekeurig en gedurende meerdere jaren gebruikte.

Daan Mühlhaus/Muehlhaus 1907-1981
Parijs
schetsboekblad afkomstig uit één van
de hierboven beschreven schetsboekjes
die hij aan mevrouw Buytink gaf,
om in te tekenen

Binnen één schetsboekje kan je een politieke cartoon/spotprent van de hand van Otto Dicke uit de oorlog tegenkomen - voorts Mühlhausschetsen van fruitbomen in de buurt van zijn tweede atelier aan de Noordendijk, eveneens uit de oorlog - verder Rotterdamse haventekeningen van kort na de oorlog - nog latere schetsen uit Parijs - en natuurlijk werk van mevrouw Buytink, want daar had zij het per slot van rekening voor gekregen.
Het ene schetsboek bleek een ordinair warenhuis tekenblok, een andere was juist mooi gebonden met aan de zijkant gelegenheid om een potlood in te steken, met linten om het dicht te binden - zoals bij een tekenmap.

Dat Daan Mühlhaus veel waarde aan goed materiaal hechtte blijkt wel uit de moeite die hij en zijn vriend Jan Korthals, 1916-1972, deden toen zij stad en land afzochten op zoek naar restanten Brits Whatman papier. Het was hen ter ore gekomen dat deze gerenommeerde fabrikant van kwaliteits papier failliet was gegaan en zij wilden zo lang mogelijk op de befaamde producten van deze fabriek blijven werken.

Met zijn jongere Amsterdamse vriend en collega Jan Korthals was Daan Mühlhaus meerdere keren in Parijs en hij was daar tevens met Piet van Boxel, 1912-2001, eveneens een vriend en collega.
Met van Boxel speelde het verhaal dat zij twee druk pratende en daarbij flink gesticulerende Parijzenaars gadesloegen. Het leek Mühlhaus een interessant gesprek en hij vroeg, toch wel nieuwsgierig, aan van Boxel waar het gesprek nu eigenlijk over ging. ,, Oh, dezelfde onzin als bij ons'', was van Boxel's droge antwoord.
Dit verhaal gebruikte Mühlhaus graag om te illustreren dat het voor hem helemaal geen gemis was dat hij de Franse taal niet beheerste. Bij voorkeur vertelde hij erbij dat hij als een Fransman zo'n woordenstroom tot hem richtte - door hem niet te volgen - meestal in het Nederlands; ,,Dat ben je zelf'', antwoordde.
Daarmee was voor hem de kous af. Hij vond dat hij zich uitstekend kon redden zonder.

Daan Mühlhaus/Muehlhaus 1907-1981
Seinekade in Parijs
waterverf/papier
particuliere verzameling

Het is niet zo verwonderlijk dat deze kant van de schilder bij het grote publiek niet bekend is. De tekeningen en waterverven bewaarde hij in een paar mappen die bijna niemand te zien kreeg. Hij trad er dan ook niet mee naar buiten, zeker niet meer in zijn laatste levensjaren.

Hij wilde er in die tijd ook geen afstand van doen. Voor hem waren het kostbare herinneringen aan het Parijs dat hij had gekend en waarvan hij was gaan houden. Een Parijs dat niet meer bestond en dat hij miste.

De Hallen en veel dat daar mee te van doen had waren uit hartje Parijs verdwenen. Dat vond hij een grote aderlating - het werd een andere beleving. Niet meer een beleving en een 'Parijs ervaring' zoals je die bijna tastbaar in de boeken van George Simenon ervaren kan. Dat was voor hem Parijs. Simenon's - De Kleine Heilige - was niet zomaar zijn favoriete boek.
Het Parijs waar Mühlhaus nog in zijn auto durfde te slapen (dat was een door hem verbouwde en aangepaste Citroën besteleend) en waar de eenvoudige cafés rond de Hallen zijn plek voor een goede goedkope maaltijd waren. De herinneringen daaraan, zichtbaar in zijn Parijse werken op papier wilde hij niet meer kwijt.